Ο ΨΥΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΟΥ (ΕΙΣΗΓΗΣΗ)

Εισήγηση στο 2ο Συνέδριο Προσχολικής Αγωγής

Νοέμβριος 2012

ΕΝΝΕΑ ΜΗΝΕΣ – ΜΙΑ ΖΩΗ ΠΡΙΝ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ

Πόσοι από εμάς έχουμε αναλογιστεί τι σημαίνουν πράγματι οι εννέα μήνες της κύησης για την σωματοψυχική μας εξέλιξη;

Για φανταστείτε…. δύο κύτταρα, το ωάριο και το σπερματοζωάριο, που ούτε να τα δεις δεν μπορείς μετατρέπονται μέσα σ΄ αυτούς τους εννέα μήνες σε ένα ανθρωπάκι μερικών κιλών με τους πιο πολύπλοκους μηχανισμούς του σύμπαντος.

Μπορεί να χρειάζεται σχεδόν ακόμα έναν χρόνο μέχρι να ωριμάσει πλήρως το νευρικό του σύστημα , το κεντρικό ΄΄κομπιούτερ΄΄ της φύσης του, αλλά μια τέτοια ραγδαία ανάπτυξη , τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο δεν θα ξαναβιώσει στην υπόλοιπη ζωή του.

Μη ξεχνάμε ότι, δεν διαμορφώνεται πρώτα το σώμα και αναπτύσσεται αργότερα ο ψυχισμός. Η σωματική και ψυχολογική εξέλιξη γίνεται ταυτόχρονα από την πρώτη στιγμή.

Εάν αναπτύσσονταν με τον ίδιο ρυθμό και στην υπόλοιπη ζωή του , σωματικά θα έπρεπε να γίνει σαν… βουνό και ψυχολογικά ποιος ξέρει πως!!

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΨΥΧΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΟΥ

— Η σχέση των γονέων πριν τη σύλληψη και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης

— Η στιγμή της σύλληψης (το «βασικό έλλειμμα»)

— Η ζωή στη μήτρα

— Ο τοκετός

Ο ψυχισμός διαμορφώνεται με «εντυπώματα» (=καταγραφές) μέσα από τα βιώματα και τις εμπειρίες

Όσο μεγαλύτερη είναι η συναισθηματική επένδυση ενός βιώματος ή μίας εμπειρίας, τόσο εντονότερη η καταγραφής της = το εντύπωμα

Εμπειρίες και βιώματα της παιδικής ηλικίας καταγράφονται εντονότερα λόγω της τεράστιας συναισθηματικής τους επένδυσης

Το παρακάτω ισχύει και για εμπειρίες που έχουν «ξεχασθεί» – (απωθηθεί στο ασυνείδητο)

Η σχέση των γονέων πριν την σύλληψη ή Το θέλαμε πραγματικά το παιδί;

Η ψυχολογική τοποθέτηση των μελλοντικών γονιών

Η αρμονική σχέση μεταξύ τους

Επιδράσεις από το περιβάλλον

Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ

Στην πράξη, αυτό που συμβαίνει την στιγμή της σύλληψης, είναι η ένωση γονιδιακών χαρακτηριστικών των γονιών σε ένα νέο μίγμα, μία καινούργια σύνθεση στοιχείων που θα αποτελέσουν τον θεμέλιο λίθο πάνω στον οποίο θα στηθεί η σωματοψυχική μορφή του νέου ανθρώπου.

Διαφορετικά στοιχεία, προερχόμενα από τη μητέρα και τον πατέρα, σχηματοποιούν, την στιγμή της σύλληψης, μια νέα βασική σωματοψυχική δομή.

Όπως τα σωματικά χαρακτηριστικά δεν είναι δυνατόν να ταυτιστούν απόλυτα μεταξύ τους, γι’ αυτό διαμορφώνουν μία νέα μορφή, έτσι και τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά θα συνθέσουν αντίστοιχα μία νέα μορφή όπου δεν υπάρχει πλήρης ταύτιση μεταξύ τους.

Η τελική μορφή δηλαδή, του ψυχισμού κατά την στιγμή της σύλληψης, δεν είναι δυνατόν να είναι ολοκληρωμένη, αλλά θα έχει κάποια κενά. Τα κενά αυτά, αποτέλεσμα της μη πλήρους ταύτισης των ψυχολογικών χαρακτηριστικών της μητέρας και του πατέρα, συνθέτουν αυτό που στην ψυχιατρική βιβλιογραφία των τελευταίων ετών χαρακτηρίζεται σαν «βασικό έλλειμμα» (grundmangel ή basic default).

Το «βασικό έλλειμμα», το οποίο διαμορφώνεται κατά την στιγμή της σύλληψης, δεν συνιστά ένα πρώιμο ή κεντρικό τραύμα στον ανθρώπινο ψυχισμό, όπως μπορεί να συμβεί με εμπειρίες και βιώματα αργότερα, αλλά περισσότερο μια διαταραχή στη δομή, υπό την μορφή ελλείμματος, στην σύνθεση του ψυχισμού αυτού.

Μπορεί να είναι μικρό ή μεγάλο σε μέγεθος, ανάλογα με τα συνθετικά ή συγκρουόμενα κληρονομημένα χαρακτηριστικά.

Το «βασικό έλλειμμα» είναι για κάθε άνθρωπο ένα ατομικό χαρακτηριστικό. Όπως είναι τα αποτυπώματα των δακτύλων του. Όπως, φυσικά, είναι και η ολόκληρη η ψυχοβιολογική του δομή.

Τις επιπτώσεις του βασικού ελλείμματος, θα τις βρούμε, ιδιαίτερα, στην ικανότητα του ατόμου για επικοινωνία, τόσο με τον εαυτό του (εάν περιέχει περισσότερα αντιφατικά στοιχεία) όσο φυσικά και με το περιβάλλον του.

Όσο μεγαλύτερη επιφάνεια θα καταλαμβάνει από την ψυχοβιολογική του δομή, τόσο εντονότερες οι εσωτερικές του αντιφάσειςκαι μεγαλύτερη η επιρροή στην συμπεριφορά του.

Όπως οι γονείς, έχουν δυσκολίες στην επικοινωνία τους σε άλλοτε άλλο βαθμό, έτσι και το γενετικό υλικό που προέρχεται από αυτούς θα έχει «κενά» επικοινωνίας. Θεωρητικά, όσο μεγαλύτερες οι αντιθέσεις και οι διαφορές των ψυχολογικών χαρακτηριστικών των γονιών, τόσο μεγαλύτερο είναι το βασικό έλλειμμα.

Συμπερασματικά, ο βαθμός αδυναμίας επικοινωνίας του βρέφους και του παιδιού με το περιβάλλον του, θα μπορούσε να οφείλεται στον βαθμό μεγέθους του βασικού του ελλείμματος.

Ένας από τους γενικότερα αποδεκτούς ψυχιάτρους που ασχολήθηκαν με την ψυχολογία του βρέφους και του παιδιού, ο Balintδιακρίνει τρείς βασικές μορφές σχέσεων σε ψυχολογικό επίπεδο, οι οποίες συνδυαζόμενες διαμορφώνουν τη γενικότερη δυνατότητα δημιουργίας διαπροσωπικών σχέσεων του ατόμου:

— Την τριαδική σχέση, στην οιδιπόδεια φάση, μεταξύ πατέρα , μητέρας και παιδιού

— Την δυαδική σχέση, της συμβιωτικής φάσης μεταξύ μητέρας και παιδιού και τρίτο,

— Το επίπεδο του βασικού ελλείμματος, που όπως αναφέραμε, αφορά την σύνθεση του γενετικού υλικού των γονιών σε μία νέα μορφή.

Ερωτηματικά:

1. Θα αναρωτηθεί όμως, αυτονόητα, κανείς, τι δυνατότητες έχει ένα ζευγάρι να επηρεάσει θετικά την στιγμή της σύλληψης, όταν αυτή θεωρείται ένα τυχαίο γεγονός;

2. Θα καθορίσει η στιγμή της σύλληψης ολοκληρωτικά την διαμόρφωση της προσωπικότητας τους παιδιού;

Απαντήσεις:

1. Ναι με τις προϋποθέσεις που αναφέραμε προηγουμένως. Πχ. Αρμονική σχέση, κοινή επιθυμία για τεκνοποίηση κλπ.

2. Όχι. Κανένα γεγονός, καμία φάση δεν είναι απόλυτα καθοριστικά για τη διαμόρφωση μίας προσωπικότητας. Όλα αποτελούν κρίκους μίας αλυσίδας.

Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΜΗΤΡΑ

Από τη στιγμή της σύλληψης το σώμα και η ψυχή αναπτύσσονται μαζί.

Η μητέρα γίνεται ο πρώτος τροφοδότης βιωμάτων και συναισθηματικών καταστάσεων που διαμορφώνουν τα πρώτα εντυπώματα επικοινωνίας στον ψυχισμό του παιδιού. Επικοινωνίας τόσο με την ίδια, όσο και μέσα από αυτή, με το περιβάλλον. Το βρέφος, με αυτόν τον τρόπο κάνει τις πρώτες διαπροσωπικές του σχέσεις.

Όχι μόνο χημικές ουσίες, όπως ο καπνός, το αλκοόλ, τυχόν φαρμακευτικά σκευάσματα, αλλά και συναισθήματα όπως ο φόβος, το άγχος, η αγωνία, η αμφιθυμία και άλλα περνούν κάθε φορά με τα αντίστοιχα κύματα μητρικών ορμονών καταγράφοντας ανάλογα εντυπώματα στον ψυχισμό του εμβρύου.

Το έμβρυο θα επηρεάζεται από τις αντίστοιχες ψυχολογικές καταστάσεις της μητέρας του, καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ο επηρεασμός αυτός θα είναι εντονότερος στα πρώτα στάδια της εγκυμοσύνης και θα μειώνεται, χωρίς να εξαφανίζεται προς το τέλος.

Μητέρες που αγαπούν, αποδέχονται και νιώθουν και οι ίδιες ευχαρίστηση από την ύπαρξη του εμβρύου μέσα τους, προσφέρουν ουσιαστικά τα πρώτα θετικά ερεθίσματα στην ανατροφή του, καταγράφοντας εντυπώματα αυτοπεποίθησης και ασφάλειας στον ψυχισμό του παιδιού τους, αντίθετα, μητέρες που απορρίπτουν συνειδητά ή ασυνείδητα το έμβρυο θα δημιουργήσουν ένα πρώιμο ΕΓΩ, που έχει διαμορφωθεί από εντυπώματα ανασφάλειας, φόβου, θυμού, αγανάκτησης και άγχους.

Οι πρώιμες αυτές καταγραφές του ΕΓΩ θα επηρεάσουν σε άλλοτε μεγάλο βαθμό και την επικοινωνία του και την περαιτέρω διαμόρφωση του ψυχισμού του ατόμου στα επόμενα στάδια της ζωής του.

Διάφορα προβλήματα και ψυχικές διαταραχές της εγκυμοσύνης μπορούν να επηρεάσουν την φυσική και ψυχολογική διάπλαση του εμβρύου. Η μητρική όμως αγάπη μπορεί να επανορθώσει πολλά από τα περιστασιακά αρνητικά ερεθίσματα που τυχόν θα βιώσει το έμβρυο, κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής του.

Η θετική, δηλαδή, τοποθέτηση της μητέρας προς το έμβρυο λειτουργεί σαν φίλτρο που θα το προστατεύσει από τις τυχόν στεναχώριες ή άλλα αρνητικά συναισθήματα της μητέρας του.

Εάν όλα αυτά που αναφέραμε παραπάνω ισχύουν, που ισχύουν, καταλαβαίνουμε ότι η συνειδητοποίηση τους θα πρέπει να αλλάξει τις τοποθετήσεις και συμπεριφορές πολλών μελλοντικών γονιών.

Το βασικότερο απ’ όλα είναι η κατανόηση ότι, η σχέση με το παιδί αρχίζει σ’ αυτά τα πρώιμα στάδια και ότι όσο αρμονικότερη είναι η σχέση αυτή τότε, τόσο καλύτερη θα είναι και η σχέση μας μαζί του σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Ο ΤΟΚΕΤΟΣ

Ο Freud ήδη το 1900 αναφέρεται στο άγχος της γέννας σαν ψυχολογικό τραύμα για τον ψυχισμό του εμβρύου και στην σημασία του και την διαμόρφωση του ψυχισμού του.

Ο Otto Rank το 1909 αποδίδει στο άγχος της γέννας, που βιώνει το έμβρυο κατά την στιγμή του τοκετού, την πηγή του συναισθήματος του άγχους σε κάθε εκδήλωση της ζωής του ατόμου. Θεωρεί ότι δεν υπάρχει αγχωτική κατάσταση στην ζωή του ανθρώπου, που να μην περιέχει στοιχεία αυτού του πρώιμου «αρχαϊκού» άγχους.

Προετοιμασία της μητέρας: Επεξεργασία του - άγχους - πόνου

Το άγχος αυτό δεν συνδέεται μόνο με το γεγονός της ομαλής ή μη ομαλής εξέλιξής του, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις συνδέεται με τους πόνους τους οποίους θα πρέπει να υποφέρουνε για να φέρουν στον κόσμο το παιδί τους.

Ο πόνος, έχει μία συναισθηματική συνιστώσα και επηρεάζεται σε υποκειμενικό επίπεδο από την συναισθηματική κατάσταση του ατόμου.

Συνειδητοί ή ασυνείδητοι μηχανισμοί είναι αυτοί που κάνουν ένα επώδυνο ερέθισμα λιγότερο ή περισσότερο ανεκτό.

Όπως όλοι οι πόνοι, έτσι λοιπόν και ο πόνος του τοκετού μπορεί να βιωθεί λιγότερο ή περισσότερο ανεκτά, ανάλογα με την ψυχολογία της μητέρας.

ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΜΗΤΡΑ;

Το ανθρώπινο γονιδίωμα δεν έχει αλλάξει τα τελευταία 100.000 χρόνια.

Εάν τα γονίδια καθόριζαν απόλυτα τη συμπεριφορά μας, θα ήμασταν ακόμα πάνω στα δένδρα.

Άρα, τα γενετικά προγράμματα δεν καθορίζουν το τι είμαστε αλλά τι θα μπορούσαμε να γίνουμε.

Εάν βρίσκαμε ένα γονιμοποιημένο ωάριο εκείνης της εποχής και το εμφυτεύαμε σε μία σύγχρονη γυναίκα τότε το παιδί δεν θα διέφερε σε τίποτε από τους σημερινούς ανθρώπους.

Άρα οι εμπειρίες και τα βιώματα της μήτρας διαμορφώνουν καθοριστικά το γονιδιακό υλικό καθορίζοντας έτσι το πρωτογενές ψυχολογικό υλικό το οποίο θα διαμορφωθεί αργότερα στην τελική του μορφή, κατά τη διάρκεια της ζωής. Αλλά ένα άλλο χαρακτηριστικό που κατά τη γνώμη μου καταγράφεται στον ψυχισμό του εμβρύου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και παίζει βασικό ρόλο για την εξέλιξη του ατόμου και της κοινωνίας γενικότερα, είναι το ξεπέρασμα του εαυτού.

ΤΟ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Ας φανταστούμε τι βιώνει καθημερινά ένα έμβρυο στην μήτρα της μητέρας του.

Για το έμβρυο κάθε μέρα που περνάει μέσα στην μήτρα είναι πράγματι, αυτό που θα λέγαμε με όλη την σημασία της λέξης, μια καινούργια μέρα.

Μια καινούργια μέρα , με νέες σωματοψυχικές δυνατότητες, μια και η ανάπτυξη του εμβρύου γίνεται πράγματι με έναν, θα λέγαμε ιλιγγιώδη ρυθμό.

Το έμβρυο βιώνει πράγματι καθημερινά μια νέα σωματοψυχική κατάσταση με νέες σωματικές και ψυχικές δυνατότητες και δεξιότητες.

Βιώνει κάθε μέρα το ξεπέρασμα του χθεσινού εαυτού του.

Ίσως γι΄ αυτό στη φύση του φυσιολογικού ανθρώπου είναι η διαρκής δημιουργία, η καλυτέρευση του ατομικού και κοινωνικού του περιβάλλοντος. Ίσως είναι αυτό το στοιχείο που σε κοινωνικό επίπεδο ωθεί διαχρονικά τον άνθρωπο στην αναζήτηση του νέου, του καινούργιου που θα του δώσει την δυνατότητα του ξεπεράσματος του εαυτού του.